Wat is narcolepsie?
Narcolepsie is een stoornis die het slaap-waakproces verstoort. Het belangrijkste symptoom is overmatige slaperigheid overdag (EDS), die optreedt omdat de hersenen niet in staat zijn waakzaamheid en slaap goed te reguleren.
REM treedt snel op bij mensen met narcolepsie vanwege veranderingen in de hersenen die verstoren hoe de slaap werkt. Deze verstoringen veroorzaken ook slaperigheid overdag en andere symptomen van narcolepsie.
Welke soorten van narcolepsie zijn er?
Volgens de International Classification of Sleep Disorders, Third Edition2 (ICSD-3), zijn er twee soorten narcolepsie: narcolepsie type 1 (NT1) en type 2 (NT2).
Narcolepsie type 1
NT1 wordt geassocieerd met het symptoom van cataplexie, het plotselinge verlies van spierspanning. NT1 stond vroeger bekend als “narcolepsie met kataplexie”.
Niet alle patiënten die gediagnosticeerd worden met NT1 ervaren episodes van cataplexie. NT1 kan ook worden gediagnosticeerd wanneer een persoon lage niveaus van hypocretine-1 heeft, een chemische stof in het lichaam die helpt het waakbewustzijn te controleren.
Zelfs als de diagnose niet is gesteld, treedt kataplexie uiteindelijk op3 bij een aanzienlijk aantal mensen met lage hypocretine-1-spiegels.
Narcolepsie type 2
NT2 stond vroeger bekend als “narcolepsie zonder kataplexie”. Mensen met NT2 hebben veel vergelijkbare symptomen als mensen met NT1, maar ze hebben geen kataplexie of lage niveaus van hypocretine-1.
Als een persoon met NT2 later kataplexie of lage hypocretine-1-niveaus ontwikkelt, kan de diagnose worden geherclassificeerd als NT1. Deze verandering in diagnose komt naar schatting in ongeveer 10% van de gevallen voor.
Narcolepsie is een slaapstoornis die vaak verkeerd wordt begrepen. Narcolepsie wordt gekenmerkt door ernstige en aanhoudende slaperigheid overdag, die hinder kan veroorzaken op school, op het werk en in de sociale omgeving, en ook het risico op ernstige ongevallen en verwondingen kan vergroten.
Hoewel narcolepsie zeldzaam is in vergelijking met veel andere slaapstoornissen, treft het honderdduizenden Amerikanen, waaronder zowel kinderen als volwassenen.
Inzicht in de soorten narcolepsie en hun symptomen, oorzaken, diagnose en behandeling kan patiënten en hun dierbaren in staat stellen er beter mee om te gaan.
Hoe vaak komt narcolepsie voor?
Narcolepsie is relatief zeldzaam. NT1 treft tussen 20 en 67 mensen per 100.000 in de Verenigde Staten. Volgens een bevolkingsonderzoek in Olmstead county Minnesota, komt NT1 twee tot drie keer meer voor4 dan NT2, dat naar schatting tussen 20 en 67 mensen per 100.000 treft.
Het berekenen van de prevalentie van narcolepsie is een uitdaging vanwege onderdiagnose en vertragingen in de diagnose. Bij veel patiënten wordt de diagnose narcolepsie pas jaren na de eerste symptomen gesteld5. Als gevolg hiervan schatten sommige schattingen de prevalentie van narcolepsie op 180 per 100.000.
Narcolepsie komt ongeveer even vaak voor bij mannen als bij vrouwen6 en kan zowel bij kinderen als volwassenen voorkomen. Narcolepsie kan op elke leeftijd optreden, maar de piek ligt rond de leeftijd van 15 jaar en opnieuw rond de leeftijd van 35 jaar.
Wat zijn de symptomen van narcolepsie?
De symptomen van narcolepsie kunnen zowel overdag als ‘s nachts merkbare effecten hebben. De meest voorkomende symptomen zijn:
- Overmatige slaperigheid overdag (EDS): EDS is het kardinale symptoom van narcolepsie en komt voor bij alle mensen met de stoornis. EDS impliceert een drang om te slapen die onweerstaanbaar kan aanvoelen, en die het vaakst optreedt in monotone situaties. Ernstige slaperigheid veroorzaakt vaak verslapping van de aandacht. Narcolepsie kan “slaapaanvallen” veroorzaken, waarbij men zonder waarschuwing in slaap valt. Na korte dutjes voelen mensen met narcolepsie zich meestal tijdelijk opgefrist.
- Automatisch gedrag: Proberen om slaperigheid te voorkomen kan automatisch gedrag uitlokken dat optreedt terwijl een persoon zich niet bewust is. Een student in de klas kan bijvoorbeeld blijven schrijven, maar krabbelt eigenlijk alleen maar regels of wartaal op het blad.
- Verstoorde nachtelijke slaap: Versnippering van de slaap komt vaak voor bij mensen met narcolepsie, die ‘s nachts meerdere keren wakker kunnen worden. Andere hinderlijke slaapproblemen zoals overmatige lichamelijke bewegingen en slaapapneu komen ook vaker voor bij narcoleptici.
- Slaapverlamming: Mensen met narcolepsie hebben een hoger percentage slaapverlamming, dat is een gevoel van niet kunnen bewegen dat optreedt tijdens het in slaap vallen of wakker worden.
- Slaapgerelateerde hallucinaties: Levendige beelden kunnen optreden tijdens het in slaap vallen (hypnagogische hallucinaties) of bij het wakker worden (hypnopompische hallucinaties). Dit kan gepaard gaan met slaapverlamming, wat bijzonder verontrustend of beangstigend kan zijn.
- Cataplexie: Cataplexie is een plotseling verlies van spiercontrole. Het komt alleen voor bij mensen met NT1 en niet bij NT2. Een aanval van kataplexie treedt vaak op als reactie op positieve emoties zoals lachen of vreugde. Cataplexie treft gewoonlijk beide zijden van het lichaam en duurt een paar seconden tot een paar minuten. Sommige mensen met NT1 hebben maar een paar keer per jaar een aanval van kataplexie, terwijl anderen wel een dozijn of meer aanvallen per dag kunnen hebben.
- Hoewel alle mensen met narcolepsie EDS hebben, heeft minder dan een kwart al deze symptomen. Bovendien is het mogelijk dat de symptomen niet gelijktijdig optreden. Het is bijvoorbeeld niet ongewoon dat cataplexie pas begint jaren nadat iemand EDS is gaan vertonen.
Zijn de symptomen van narcolepsie anders bij kinderen?
Er is een aanzienlijke overlap tussen narcolepsie symptomen bij kinderen en volwassenen, maar er zijn ook belangrijke verschillen.
Bij kinderen verschijnt EDS eerder als rusteloosheid of prikkelbaarheid7, wat kan worden geïnterpreteerd als een gedragsprobleem. s Nachts kunnen kinderen met narcolepsie langer slapen8 en actievere lichaamsbewegingen hebben tijdens de slaap9.
Cataplexie is vaak subtieler bij kinderen, hoewel het in tot 80% van de gevallen voorkomt10. Het betreft meestal het gezicht in plaats van het lichaam en kan worden waargenomen als een tic in het gezicht. Cataplexie bij kinderen is niet altijd gebonden aan een emotionele reactie. Na verloop van tijd evolueren de symptomen van kataplexie bij kinderen naar hun meer traditionele vorm.
Wat zijn de gevolgen van narcolepsie?
De symptomen van narcolepsie kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van een patiënt. Ongevallen zijn een dringende zorg omdat slaapaanvallen, slaperigheid en kataplexie levensbedreigend kunnen zijn tijdens het autorijden of in andere omgevingen waar veiligheid van cruciaal belang is. Geschat wordt dat mensen met narcolepsie drie tot vier keer meer kans hebben om betrokken te raken bij een auto-ongeluk11.
Narcolepsie kan ook een belemmering vormen op school en op het werk. Slaperigheid en pauzes in de aandacht kunnen de prestaties schaden en kunnen worden geïnterpreteerd als gedragsproblemen, vooral bij kinderen.
Veel patiënten met narcolepsie voelen zich gestigmatiseerd door de aandoening, wat kan leiden tot sociale terugtrekking. Zonder de juiste ondersteuning kan dit bijdragen aan psychische stoornissen en een negatieve invloed hebben op school, werk en relaties.
Mensen met narcolepsie lopen een hoger risico op andere gezondheidsproblemen zoals obesitas, cardiovasculaire problemen zoals hoge bloeddruk, en psychiatrische problemen zoals depressie, angst en attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD).
Wat is de oorzaak van narcolepsie?
Onderzoek is begonnen met het onthullen van details over de onderliggende biologie van narcolepsie, maar er is meer bekend over NT1 dan over NT2. Zelfs met de groeiende kennis, zijn de exacte oorzaken en risicofactoren voor elke aandoening niet volledig begrepen.
Oorzaak Narcolepsie type 1
Narcolepsie type 1 is een aandoening die wordt gekenmerkt door het verlies van neuronen in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van hypocretine, ook bekend als orexine, een chemische stof die helpt bij het reguleren van waakzaamheid en slaap. Bij mensen met NT1 is 90% of meer van het normale aantal hypocretine producerende neuronen verloren gegaan12.
Een genetisch gevoelig individu kan schade ondervinden aan deze neuronen13 op een auto-immune manier na een omgevingsprikkel.
Er zijn aanwijzingen dat NT1 seizoensgebonden schommelt en dat er een verband zou kunnen zijn met het griepvirus. Een toename van het NT1 werd ook gezien na de H1N1-epidemie14 en bij een bepaald merk vaccin dat voor H1N1 werd gebruikt, hoewel dit uiterst zeldzaam was. Er zijn ook mogelijke verbanden met andere soorten infecties gevonden.
Op basis van deze gegevens is één theorie over NT1 dat een externe trigger het immuunsysteem activeert op een manier die ertoe leidt dat het de neuronen in de hersenen aanvalt die hypocretine aanmaken. Deze auto-immuunreactie komt echter niet altijd voor en is dus niet de enige oorzaak.
Onderzoekers hebben ontdekt dat maar liefst 98% van de mensen met NT1 drager is van een genvariatie die bekend staat als DQB1*060215. Dit gen speelt een rol in de immuunfunctie, dus deze variatie zou een genetische gevoeligheid voor NT1 kunnen veroorzaken. Hoewel deze verklaring voor NT1 algemeen wordt aanvaard, is zij nog niet definitief bewezen16.
Ook al weten onderzoekers meer dan ooit over NT1, de meeste individuele gevallen doen zich nog steeds voor zonder duidelijke, directe oorzaak. Mensen met een familiegeschiedenis van NT1 hebben ongeveer 1-2% kans om de aandoening te ontwikkelen. Dit is een klein risico in het algemeen, maar een aanzienlijke verhoging van het risico ten opzichte van mensen zonder familiegeschiedenis.
In zeldzame gevallen treedt NT1 op als gevolg van een andere medische aandoening die schade veroorzaakt aan de delen van de hersenen waar zich hypocretine-producerende neuronen bevinden. Dit staat bekend als secundaire narcolepsie en kan het gevolg zijn van een hersentrauma of een infectie in het centrale zenuwstelsel.
Oorzaak Narcolepsie type 2
Er is weinig bekend over de biologie van of risicofactoren voor NT2. Sommige deskundigen denken dat NT2 gewoon een minder uitgesproken verlies van hypocretine-producerende neuronen is, maar mensen met NT2 hebben meestal geen tekort aan hypocretine17. Anderen denken dat NT2 in de eerste plaats een voorloper is van NT1, maar kataplexie is slechts waargenomen in ongeveer 10% van de gevallen van mensen bij wie aanvankelijk de diagnose NT2 was gesteld.
In sommige gevallen is NT2 gemeld na een virale infectie, maar in de meeste gevallen is de oorzaak niet vastgesteld. Net als bij NT1 kan NT2 ontstaan als gevolg van andere medische aandoeningen, zoals hoofdtrauma, multiple sclerose en andere hersenaandoeningen.
Hoe wordt narcolepsie gediagnosticeerd?
De diagnose van narcolepsie vereist een zorgvuldige analyse door een arts die bekend is met de ziekte. Omdat de ziekte zeldzaam is en de symptomen ten onrechte aan andere oorzaken kunnen worden toegeschreven, kan narcolepsie vele jaren onopgemerkt blijven.
Het diagnostische proces begint met een overzicht van de symptomen en de medische voorgeschiedenis. Deze stap helpt de arts om de slaapgewoonten van de patiënt en de aard van zijn EDS te begrijpen. In veel gevallen, vooral bij kinderen, worden familieleden erbij betrokken om meer context te geven over de symptomen van de patiënt.
Er kunnen testen worden uitgevoerd om EDS en slaap te evalueren. Een test genaamd de Epworth Sleepiness Scale (ESS) is gebaseerd op het subjectieve gevoel van de patiënt over zijn symptomen. Polysomnografie (PSG), een gedetailleerde test waarbij sensoren de hersen- en lichaamsactiviteit controleren, kan noodzakelijk zijn. Dit soort slaaponderzoek wordt ‘s nachts in een gespecialiseerde kliniek uitgevoerd.
De dag na het PSG-onderzoek kan een ander onderzoek, de Multiple Sleep Latency Test (MSLT), worden gebruikt om de slaperigheid objectief te beoordelen. Tijdens de MSLT wordt de patiënt geïnstrueerd om te proberen in slaap te vallen met vijf verschillende intervallen terwijl hij verbonden blijft met de sensoren die gebruikt werden in het PSG. Mensen met narcolepsie hebben de neiging snel in slaap te vallen en snel met de REM-slaap te beginnen tijdens de MSLT.
Een andere test kan worden gebruikt om cerebrospinaal vocht (CSF) af te nemen en het niveau van hypocretine te beoordelen. Dit wordt gedaan met een procedure die een ruggenmergpunctie of lumbaalpunctie wordt genoemd. Een laag hypocretineniveau wijst op NT1 en helpt om NT1 van NT2 te onderscheiden.
