Slaapverlamming

Slaapverlamming is een tijdelijk onvermogen om te bewegen dat optreedt vlak na het in slaap vallen of wakker worden. Mensen blijven bij bewustzijn tijdens deze episodes, die vaak gepaard gaan met verontrustende hallucinaties en een gevoel van verstikking.

Hoewel er nog veel onbekend is over slaapverlamming, kan een overzicht van de soorten, symptomen, oorzaken, gevolgen en behandeling een beter begrip van de aandoening mogelijk maken en hoe men kan proberen het te voorkomen.

Wat is slaapverlamming?

Slaapverlamming is een aandoening die wordt gekenmerkt door een kortdurend verlies van spiercontrole, bekend als atonie1, dat optreedt net na het in slaap vallen of wakker worden. Naast atonie hebben mensen vaak hallucinaties tijdens episodes van slaapverlamming.

Slaapverlamming wordt gecategoriseerd als een vorm van parasomnie. Parasomnia’s zijn abnormale gedragingen tijdens de slaap. Omdat het verband houdt met de fase van snelle oogbewegingen (REM) van de slaapcyclus, wordt slaapverlamming beschouwd als een REM-parasomnie.

De standaard REM-slaap gaat gepaard met levendige dromen en met atonie, die helpt voorkomen dat dromen worden uitgevoerd. Echter, onder normale omstandigheden eindigt de atonie bij het ontwaken, zodat een persoon zich nooit bewust wordt van dit onvermogen om te bewegen.

Als gevolg hiervan geloven onderzoekers dat slaapverlamming een gemengde bewustzijnstoestand inhoudt die zowel waaktoestand als REM-slaap vermengt. In feite lijken de atonie en de mentale beelden van de REM-slaap zelfs voort te duren tot in een staat van bewust zijn en wakker zijn.

Wat zijn de soorten slaapverlamming?

In de medische literatuur worden gewoonlijk twee termen gebruikt om gevallen van slaapverlamming te categoriseren.

• Geïsoleerde slaapverlamming is wanneer de episodes geen verband houden met een onderliggende diagnose van narcolepsie, een neurologische aandoening die de hersenen verhindert om het waakbewustzijn goed te regelen en die vaak tot slaapverlamming leidt.
• Bij terugkerende slaapverlamming zijn er meerdere episoden in de loop van de tijd. In veel gevallen worden deze twee definiërende kenmerken gecombineerd om een aandoening van recurrente geïsoleerde slaapverlamming (RISP) te beschrijven, waarbij sprake is van voortdurende gevallen van slaapverlamming bij iemand die geen narcolepsie heeft.

Hoe voelt slaapverlamming aan?

Het belangrijkste symptoom van slaapverlamming is het onvermogen om het lichaam te bewegen. Het treedt op kort na het in slaap vallen of wakker worden, en tijdens een episode voelt een persoon zich wakker en is zich bewust van dit verlies van spiercontrole.

Naar schatting 75% van de episoden van slaapverlamming2 gaat gepaard met hallucinaties die zich onderscheiden van typische dromen. Net als bij atonie kunnen deze optreden bij het in slaap vallen (hypnagogische hallucinaties) of bij het wakker worden (hypnopompische hallucinaties).

Hallucinaties tijdens slaapverlamming vallen in drie categorieën uiteen:

• Indringerhallucinaties, waarbij een gevaarlijk persoon of aanwezigheid in de kamer wordt waargenomen.
• Borstdrukhallucinaties, ook wel incubus hallucinaties genoemd, die een gevoel van verstikking kunnen oproepen. Deze komen vaak samen voor met hallucinaties van indringers.
• Vestibulair-motorische (V-M) hallucinaties, die kunnen bestaan uit gevoelens van beweging (zoals vliegen) of uittredingsverschijnselen.
• Atonie is vaak verontrustend, en verontrustende hallucinaties kunnen slaapverlammingsepisoden nog vervelender maken. Daarom wordt ongeveer 90% van de episoden geassocieerd met angst, terwijl slechts een minderheid aangenamere of zelfs gelukzalige hallucinaties heeft. De perceptie van deze episoden blijkt aanzienlijk te variëren op basis van de culturele context van een persoon.

Episoden kunnen van een paar seconden tot ongeveer 20 minuten duren, en de gemiddelde duur ligt tussen zes en zeven minuten. In de meeste gevallen eindigen episodes vanzelf, maar soms worden ze onderbroken door de aanraking of stem van een andere persoon of door een intense inspanning om te bewegen die de atonie overwint.

Hoe vaak komt slaapverlamming voor?

De schattingen lopen uiteen, maar onderzoekers denken dat ongeveer 8% van de mensen op enig moment in hun leven slaapverlamming ervaart. Onder deze mensen zijn er weinig gegevens over hoe vaak de episodes terugkomen.

Slaapverlamming kan op elke leeftijd optreden, maar de eerste symptomen treden vaak op in de kindertijd, adolescentie, of jongvolwassenheid (leeftijd 7 tot 25 jaar)6. Na een begin in de tienerjaren, kunnen episoden vaker voorkomen in de 20-er en 30-er jaren.

Wat veroorzaakt slaapverlamming?

De precieze oorzaak van slaapverlamming is onbekend. Studies hebben gegevens onderzocht om te zien wat geassocieerd is met een hoger risico op slaapverlamming en hebben gemengde resultaten gevonden. Op basis van dat onderzoek denken onderzoekers dat er meerdere factoren betrokken zijn bij het uitlokken van slaapverlamming.

Slaapstoornissen en andere slaapproblemen hebben enkele van de sterkste correlaties met geïsoleerde slaapverlamming laten zien. Hogere percentages slaapverlammingen – 38% in één onderzoek – worden gerapporteerd door mensen met obstructieve slaapapneu (OSA), een slaapstoornis waarbij de ademhaling herhaaldelijk hapert. Slaapverlamming blijkt ook vaker voor te komen bij mensen met nachtelijke krampen in de benen.

Slapeloosheidssymptomen zoals moeilijk in slaap kunnen vallen en overmatige slaperigheid overdag blijken samen te hangen met slaapverlamming. Mensen van wie het circadiane ritme niet is afgestemd op hun lokale dag-nachtcyclus, zoals mensen met een jetlag en mensen die in ploegendienst werken, lopen ook een hoger risico op slaapverlamming.

Bepaalde psychische aandoeningen blijken verband8 te houden met slaapverlamming. Mensen met angststoornissen, waaronder paniekstoornis, lijken meer kans te hebben om de aandoening te ervaren. Enkele van de sterkste verbanden zijn te vinden bij mensen met posttraumatische stressstoornis (PTSS) en anderen die zijn blootgesteld aan seksueel misbruik in de kindertijd of andere vormen van fysiek en emotioneel leed. Stoppen met alcohol of antidepressiva kan ook leiden tot REM-rebound, wat ook slaapverlamming kan veroorzaken.

Studies hebben een hoger risico gevonden bij mensen met een familiegeschiedenis van slaapverlamming, maar er is geen specifieke genetische basis geïdentificeerd.

Sommige onderzoeken hebben uitgewezen dat mensen die kenmerken vertonen van verbeeldingskracht en het zich losmaken9 van hun directe omgeving, zoals bij dagdromen, meer kans hebben om slaapverlamming te ervaren. Er kan ook een verband zijn tussen slaapverlamming en levendige nachtmerries en/of lucide dromen.

Met al deze correlaties is het onbekend of er een oorzakelijk verband is, en zo ja, of slaapverlamming de oorzaak is, het gevolg, of dat het verband bidirectioneel is. Verder onderzoek is nodig om deze correlaties te onderzoeken en de vele mogelijke oorzaken van slaapverlamming beter te begrijpen.

Is slaapverlamming een ernstig probleem?

Voor de meeste mensen is slaapverlamming geen ernstig probleem. Het wordt geclassificeerd als een goedaardige aandoening en komt meestal niet vaak genoeg voor om significante gezondheidsproblemen te veroorzaken.

Echter, naar schatting 10% van de mensen heeft vaker terugkerende of vervelende episodes die slaapverlamming extra verontrustend maken. Als gevolg daarvan kunnen ze negatieve gedachten ontwikkelen over naar bed gaan, waardoor ze minder tijd hebben om te slapen of zich rond bedtijd zorgen maken waardoor het moeilijker wordt om in slaap te vallen. Slaaptekort kan leiden tot overmatige slaperigheid en tal van andere gevolgen voor de algehele gezondheid van een persoon.

Wat is de behandeling van slaapverlamming?

Een eerste stap in de behandeling van slaapverlamming is praten met een arts om onderliggende problemen te identificeren en aan te pakken die mogelijk bijdragen aan de frequentie of de ernst van de episodes. Dit kan bijvoorbeeld een behandeling voor narcolepsie inhouden of stappen om beter om te gaan met slaapapneu.

Over het algemeen is er beperkt wetenschappelijk bewijs over de optimale behandeling voor slaapverlamming. Veel mensen weten niet dat de aandoening relatief vaak voorkomt en zien zichzelf daarom als gek of beschamend na episodes. Als gevolg daarvan kan zelfs alleen al de erkenning en normalisering van hun symptomen door een arts gunstig zijn.

Vanwege het verband tussen slaapverlamming en algemene slaapproblemen, is het verbeteren van de slaaphygiëne een veelgebruikt aandachtspunt bij het voorkomen van slaapverlamming. Slaaphygiëne verwijst naar iemands slaapkamerinrichting en dagelijkse gewoonten die de slaapkwaliteit beïnvloeden.

Voorbeelden van gezonde slaaptips die kunnen bijdragen aan een betere slaaphygiëne en een consistentere nachtrust zijn

• Hetzelfde schema volgen voor het naar bed gaan en wakker worden elke dag, ook in het weekend.
• Een vaste routine aanhouden voor het slapengaan, zodat u zich comfortabel en ontspannen voelt.
• Uw bed uitrusten met een comfortabele matras en kussen.
• Uw slaapkamer zo in te richten dat er weinig licht of lawaai is.
• Beperk de consumptie van alcohol en cafeïne, vooral ‘s avonds.
• Het wegleggen van elektronische apparaten, waaronder mobiele telefoons, gedurende ten minste een half uur voordat u naar bed gaat.
• Verbetering van de slaaphygiëne wordt vaak opgenomen in cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid (CGT-I), een vorm van gesprekstherapie die werkt aan het herkaderen van negatieve gedachten en emoties die de slaap belemmeren.

Er is een specifieke vorm van CGT ontwikkeld voor slaapverlamming , maar er is meer onderzoek nodig om de effectiviteit ervan te valideren. CGT heeft een bewezen staat van dienst11 in het aanpakken van psychische aandoeningen zoals angst en PTSS die factoren kunnen zijn die het risico op slaapverlamming beïnvloeden.

Van sommige medicijnen is bekend dat ze de REM-slaap onderdrukken, en deze kunnen helpen om slaapverlamming te stoppen. Deze medicijnen kunnen echter bijwerkingen hebben en kunnen een terugslag in de REM-slaap veroorzaken wanneer iemand stopt met het nemen ervan. Om deze redenen is het belangrijk om met een arts te praten voordat u een medicijn neemt om de mogelijke voor- en nadelen te bespreken.